लय समाल्दै अर्थतन्त्रः समग्रमा कस्तो छ देशको वित्तीय चित्र ?

काठमाडौँ। नेपालको अर्थतन्त्र विस्तारै लय समाल्दै अघि बढिरहेको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक वर्षको चार महिनाको अवधिको ‘देशको वर्तमान आर्थिक तथा वित्तीय स्थिति’ रिपोर्टअनुसार आर्थिक सूचकांकहरूमा सुधारको साथै विभिन्न चुनौतीहरूको सामना गर्दै देश अघि बढिरहेको देखिन्छ। विदेशी विनिमय प्रवाह, विप्रेषण, वैदेशिक लगानी, बैंकिङ प्रणाली र अन्य प्रमुख आर्थिक गतिविधिहरूको विश्लेषण गर्दा, नेपालले वित्तीय स्थिरता र समृद्धिको लक्ष्यमा महत्वपूर्ण कदम चालेको छ। २०८१/८२ को आर्थिक वर्षको कात्तिक महिनासम्मका विभिन्न आर्थिक सूचकांकहरूको विकासले नेपालको समग्र अर्थतन्त्रको सुदृढीकरणमा योगदान पुर्याएको छ।

नेपालको अर्थतन्त्र सधैं विदेशी स्रोतबाट प्रभावित हुँदै आएको छ। विशेष गरी विप्रेषण, विदेशी व्यापार र वैदेशिक लगानी, यी सबै प्रमुख कारकहरू देशको आर्थिक विकास र स्थिरतामा ठूलो प्रभाव पार्छन्। नेपालमा विदेशबाट आउने रकमले केवल नागरिकहरूको जीवनस्तरलाई मात्र होइन, समग्र अर्थतन्त्रको प्रवाहलाई पनि सकारात्मक बनाउँछ। यसकारण विप्रेषण र वैदेशिक रोजगारीको स्थितिलाई समग्र अर्थतन्त्रको एक मुख्य चालकको रूपमा हेर्न सकिन्छ।

नेपालको आर्थिक संरचनामा कृषि, पर्यटन र निर्माण क्षेत्रहरू प्रमुख आधारका रूपमा रहेका छन्, जसले देशको जीडीपीमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछन्। यद्यपि, यी क्षेत्रहरूमा केही चुनौतीहरू पनि देखिएका छन्। कृषि क्षेत्रमा अस्थिरतासँगै पर्यटन र निर्माण क्षेत्रमा पनि विभिन्न समस्याहरू छन्। यी समस्यामा सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको वैश्विक र स्थानीय अर्थतन्त्रको अस्थिरता र प्राकृतिक विपत्तिहरूको जोखिम हो। तथापि, नेपाल सरकार र विभिन्न सरकारी तथा गैर–सरकारी संस्थाहरूले यी समस्याहरूको समाधानका लागि विभिन्न पहलहरूको कार्यान्वयन गर्दै आएका छन्, जसका कारण केही सुधार देखिएको छ।

विप्रेषण प्रवाह (रेमिट्यान्स)

समीक्षा अवधिमा नेपालमा विप्रेषण प्रवाह ९।१ प्रतिशतले वृद्धि भइ ५ खर्ब २१ अर्ब ६३ करोड पुगेको छ। यस अवधिमा विप्रेषण प्रवाहको वृद्धि अघिल्लो वर्षको तुलनामा कम भएको छ, जहाँ २२।५ प्रतिशतको वृद्धि भएको थियो। अमेरिकन डलरमा हेर्दा, विप्रेषण प्रवाह ३ अर्ब ८७ करोड पुगेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको ३ अर्ब ६० करोडभन्दा बढी हो। यसले विदेशबाट नेपालमा आउने रकममा वृद्धि र देशको आर्थिक अवस्थामा स्थिरता ल्याएको छ।

समीक्षा अवधिमा खुद द्वितीय आय ५ खर्ब ६८ अर्ब २६ करोड पुगेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको ५ खर्ब २१ अर्ब ४३ करोडभन्दा बढी हो। यसले नेपाली परिवारहरूले विदेशबाट प्राप्त रकमको प्रयोग आर्थिक गतिविधिहरूमा वृद्धि गरिरहेको देखाउँछ।

वैदेशिक रोजगारी र श्रम स्वीकृति

समीक्षा अवधिमा वैदेशिक रोजगारीका लागि नयाँ श्रम स्वीकृति लिने नेपालीहरूको संख्या १ लाख ४७ हजार ४७८ रहेको छ भने पुनः श्रम स्वीकृति लिनेको संख्या ९४ हजार १०५ रहेको छ।

अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यो संख्या क्रमशः १ लाख ३७ हजार ४७५ र ६८ हजार ८४१ थियो। वैदेशिक रोजगारीको वृद्धि र नेपाली श्रमिकहरूको विदेशमा अवसर प्राप्त गर्ने क्रमले देशको अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्याउँछ।

चालु खाता र शोधनान्तर स्थिति

समीक्षा अवधिमा चालु खाता १ खर्ब ४३ अर्ब ४२ करोडले बचतमा रहेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको ९७ अर्ब १० करोडको तुलनामा बढी हो। अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा ७३ करोड ६ लाखको बचतमा रहेको चालु खाता, समीक्षा अवधिमा १ अर्ब ६ करोडले बचतमा रहेको छ। यसले नेपालमा आर्थिक स्थिरता र सकारात्मक व्यापार सन्तुलनलाई देखाउँछ।

शोधनान्तर स्थिति पनि सकारात्मक रहेको छ। समीक्षा अवधिमा शोधनान्तर स्थिति २ खर्ब ५ अर्ब ८३ करोडले बचतमा रहेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको १ खर्ब ५० अर्ब २४ करोडको तुलनामा अधिक छ। अमेरिकी डलरमा अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा १ अर्ब १३ करोडको बचतमा रहेको शोधनान्तर स्थिति समीक्षा अवधिमा १ अर्ब ५३ करोडले बचतमा रहेको छ।

कुल विदेशी विनिमय सञ्चिति

नेपालको कुल विदेशी विनिमय सञ्चिति २०८१ कात्तिक महिनासम्म २२ खर्ब ५५ अर्ब ३५ करोड पुगेको छ, जुन १०।५ प्रतिशतले वृद्धि भएको हो। यसले नेपाल राष्ट्र बैंकको विदेशी विनिमय सञ्चिति पनि बलियो बनाएको छ। अमेरिकी डलरमा यो सञ्चिति २०८१ असार महिनासम्म १५ अर्ब २७ करोड थियो, जुन २०८१ कात्तिक महिनामा ९।४ प्रतिशतले वृद्धि भई १६ अर्ब ७० करोड पुगेको छ।

राष्ट्र बैंकमा रहेको विदेशी विनिमय सञ्चिति २०८१ कात्तिक महिनासम्म ८।६ प्रतिशतले वृद्धि भइ २० खर्ब ८ अर्ब १५ करोड पुगेको छ। यसमा भारतीय मुद्राको अंश २२ प्रतिशत रहेको छ। यसले नेपालको विदेशी विनिमय स्थिति र मुद्रा सन्तुलनमा स्थिरता कायम राख्न मद्दत पुर्याउँछ।

सेवा खाता

समीक्षा अवधिमा खुद सेवा आय २२ अर्ब ९५ करोड घाटामा रहेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको २७ अर्ब ८९ करोडको तुलनामा कम भएको हो। यसमा भ्रमण आयको वृद्धि २।८ प्रतिशतले भई २६ अर्ब ८४ करोड पुगेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको २५ अर्ब ८७ करोडको तुलनामा बढी हो। भ्रमण व्यय भने १०।३ प्रतिशतले वृद्धि भई ६१ अर्ब ९२ करोड पुगेको छ।

निजी क्षेत्रतर्फको कर्जा प्रवाह

समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूबाट निजी क्षेत्रतर्फ प्रवाहित कर्जा १ खर्ब २८ अर्ब ४७ करोड (२।५ प्रतिशत) ले बढेको छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो कर्जा ०।९९ अर्ब ४० करोड (२।१ प्रतिशत) ले बढेको थियो। यसले नेपालमा व्यावासिक क्षेत्रको विस्तार र आर्थिक गतिविधिहरूमा वृद्धि देखाउँछ।

तरलता व्यवस्थापन

समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा निक्षेप १ खर्ब ४९ अर्ब ८४ करोडले २।३ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा निक्षेप १ खर्ब ५४ अर्ब ६१ करोडले २।७ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो। यसले बैंकिङ क्षेत्रको स्थिरता र निक्षेप संकलनमा वृद्धि जनाउँछ।

महँगीको अवस्था कस्तो ?

चालु आर्थिक वर्षको कात्तिक महिनामा वार्षिक बिन्दुगत उपभोक्ता मुद्रास्फीति (महँगी) ५.६० प्रतिशत पुगेको छ। अघिल्लो वर्ष सोही अवधिमा यो ५.३८ प्रतिशत थियो। विवरणअनुसार खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मुद्रास्फीति ९.१० प्रतिशत र गैर खाद्य तथा सेवा समूहको मुद्रास्फीति ३.६५ प्रतिशत रहेको छ ।

खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहअन्तर्गत तरकारीको मूल्य ३३.९९ प्रतिशतले उकालो लागेको छ। दाल तथा गेडागुडीको मूल्य १०.७८ प्रतिशत, खाद्य तथा खाद्यजन्य वस्तुको १०.१५ प्रतिशत, र घ्यू तथा तेलको ९.२९ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। तर, मरमसला उपसमूहको मूल्य १.४१ प्रतिशत, चिनी तथा चिनीजन्य पदार्थको १.२८ प्रतिशत र माछा तथा मासुको ०.०२ प्रतिशतले घटेको छ ।